[Εψιλον, 5/6/11]
Τον Απρίλιο, η Γαλλία απένειμε το χρίσμα του Ιππότη του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής στον τελευταίο, όπως γνωρίζουμε, άνθρωπο στη ζωή που φόρεσε στο πέτο του ροζ τρίγωνο, το διακριτικό σημάδι που φορούσαν οι ομοφυλόφιλοι στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λέγεται Ρούντολφ Μπράζντα και είναι 98 χρονών, αλλά φαίνεται τουλάχιστον είκοσι χρόνια νεώτερος. Μετακινείται με αναπηρικό καροτσάκι και μιλά αργά, αλλά με ειρμό, σχεδόν πάντα στα γερμανικά. Έγινε γνωστός πριν τρία χρόνια, όταν αποφάσισε να μιλήσει δημόσια για όσα φοβερά έζησε πριν επτά δεκαετίες.
 |
| Πηγή: tetu.com |
Η τελετή απονομής του χρίσματος, της υψηλότερης τιμητικής διάκρισης του γαλλικού κράτους, έγινε σ’ένα σχολείο, τον πιο κατάλληλο χώρο για να αποκτήσει πραγματικό νόημα η τελετή, καθώς ο Μπράζντα διηγήθηκε την ιστορία του σε μαθητές 14 και 15 ετών. Τον άκουγαν με έκπληξη και περιέργεια, όπως άλλωστε θα τον ακούγαμε κι εμείς. Είναι δύσκολο να φανταστούμε σήμερα ότι αυτά τα πράγματα τα ζούσαν κάποτε καθημερινά οι άνθρωποι στην Ευρώπη. Γι’αυτό και η ιστορία του Μπράζντα είναι σήμερα σημαντική, όχι μόνο επειδή είναι μια συγκινητική ιστορία επιβίωσης ούτε μόνο επειδή μας δείχνει μέχρι πού μπορεί να φτάσει η μισαλλοδοξία, αλλά κυρίως γιατί μας δείχνει ότι η ελευθερία μας, όση τέλος πάντων έχουμε κατακτήσει, δεν είναι δεδομένη – στη στροφή του δρόμου μπορεί να περιμένει ο Χίτλερ.
Όταν ο Μπράζντα έζησε στο Βερολίνο στην εφηβεία του, το Βερολίνο βρισκόταν στο απόγειο της σεξουαλικής ελευθερίας. «Ήταν ντροπή να είσαι παρθένος στα 16», έγραψε ο Στέφαν Τσβάιχ, κι άλλες ντροπές δεν πρέπει να υπήρχαν πολλές στο Βερολίνο του μεσοπολέμου. Ορίστε πώς περιγράφει την ατμόσφαιρα της γερμανικής πρωτεύουσας η ανταπόκριση μιας ελληνικής εφημερίδας, της Μακεδονίας, το 1932: «Υπάρχουν κέντρα ομοφυλοφίλων ανθρώπων ανδρών και γυναικών. Και εις τας μυστηριώδεις και απεράντους αιθούσας των οι διάφοροι άγνωστοι επισκέπται της γερμανικής κοσμουπόλεως ευρίσκουν την ηδονήν και την λήθην, παραδιδόμενοι εις φυσικά και αφύσικα όργια» (δημοσιεύεται στο μπλογκ «Η Ιστορία αρχίζει από παλιά» [http://gay-news-in-greek.blogspot.com], ένα αρχείο δημοσιευμάτων του ελληνικού τύπου με θέμα την ομοφυλοφιλία, που ξεκινά από το 1904).
Βέβαια, τα πράγματα δεν ήταν ρόδινα ούτε και τότε. Οι συντηρητικοί έφριτταν με τη σεξουαλική ελευθερία και η ομοφυλοφιλία ήταν απαγορευμένη. Η παράγραφος 175 του γερμανικού ποινικού κώδικα, που θεσπίστηκε το 1871, τιμωρούσε με φυλάκιση την «αφύσικη συνουσία» μεταξύ ανδρών. Όμως, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, είχε αναπτυχθεί ένα δυναμικό κίνημα με αίτημα την κατάργηση της Παραγράφου 175. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, κατά την οποία άνθισαν άλλωστε οι οργανώσεις και τα περιοδικά των ομοφυλόφιλων στη Γερμανία, λίγο έλειψε να περάσει στο κοινοβούλιο η κατάργηση της παραγράφου 175. Ίσως και να περνούσε, αν το κραχ του 1929 δεν έβαζε το θέμα σε δεύτερο πλάνο, γεγονός που αποδείχτηκε καταστροφικό.
Εκείνη την περίοδο, ο Μπράζντα χαιρόταν τη σεξουαλική ελευθερία της εποχής. Με μια παρέα ομοφυλόφιλων πήγαινε εκδρομές κι έβγαινε σε μπαρ όπου χόρευε όλο το βράδυ. Έκανε σχέση μ’ένα αγόρι, τον Βέρνερ, κι έμεναν μαζί. Η σπιτονοικοκυρά τους γνώριζε, το ίδιο και η μητέρα του Μπράζντα (ο πατέρας του είχε πεθάνει όταν ο Ρούντολφ ήταν 9 χρονών). Μάλιστα, στο μητρικό του σπίτι επισημοποίησε τις σχέσεις του με τον Βέρνερ, κάνοντας μια συμβολική γαμήλια τελετή. Ας μην ξεχνάμε: μιλάμε για το 1930. «Τότε κανείς δεν έδινε σημασία», είπε το 2008 σε μια πολύ συγκινητική συνέντευξή του στο γαλλικό γκέι περιοδικό Tetu (εκτεταμένα αποσπάσματα, μεταφρασμένα στα ελληνικά, δημοσίευσε το μπλογκ γκέι δικαιωμάτων και κουλτούρας Gay Super Hero [gayrightsingreece.blogspot.com], που ανέδειξε την ιστορία του Μπράζντα).
Πολύ σύντομα, ήρθαν τα πάνω κάτω. Ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία το 1933. Στις 6 Μαΐου εκείνης της χρονιάς, μια ομάδα ναζί εισέβαλε στο Ινστιτούτο Σεξουαλικών Ερευνών του γιατρού Μάγκνους Χίρσφελντ, ένα ίδρυμα που πρωταγωνίστησε στην έρευνα της σεξουαλικότητας και στον αγώνα εναντίον των διακρίσεων με θύμα τους ομοφυλόφιλους, και κατέστρεψε τους καρπούς 30 χρόνων δουλειάς. Τα ομοφυλοφιλικά μπαρ έκλεισαν, οι οργανώσεις και τα περιοδικά απαγορεύτηκαν. Το 1935, οι Ναζί διεύρυναν την παράγραφο 175 του ποινικού κώδικα, τιμωρώντας πια όχι μόνο τη συνουσία, αλλά ακόμη και το χάδι και το φιλί μεταξύ ανδρών. Την ίδια χρονιά, ο Ερνστ Χίμλερ, ο αρχηγός της Γκεστάπο, διαχώρισε σε ομιλία του τους αθεράπευτους ομοφυλόφιλους από αυτούς που είχαν, λέει, απλώς παρασυρθεί και μπορούσαν να υποβληθούν σε ιατρική θεραπεία. Οι ομοφυλόφιλοι, μαζί με τους Εβραίους και τα άλλα θύματα των Ναζί, μπήκαν στο στόχαστρο της αστυνομίας (για τα ιστορικά στοιχεία είναι κατατοπιστικό το κείμενο της Florence Tamagne στο βιβλίο «Ομοφυλοφιλία: μια παγκόσμια ιστορία», εκδ. Πάπυρος).
Ο Ρούντολφ Μπράζντα ήταν ένας από αυτούς. Το 1937, οι φίλοι του ανακρίθηκαν και ο ίδιος συνελήφθη, δικάστηκε και μπήκε στη φυλακή για έξι μήνες. Όταν βγήκε, ήταν ανεπιθύμητος στη Γερμανία εξαιτίας της τσεχικής του υπηκοότητας (οι γονείς του κατάγονταν από τη Βοημία) και αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα. Κατέφυγε στη γερμανόφωνη περιοχή της Τσεχοσλοβακίας, στο σημερινό Κάρλοβι Βάρι. Ούτε εκεί βρήκε ηρεμία για πολύ. Ο Χίτλερ κατέκτησε την περιοχή το 1938 και ο Μπράζντα πιάστηκε ξανά το 1941 και μπήκε πάλι στη φυλακή. Τον επόμενο χρόνο, αποφασίστηκε να κλειστεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Έφτασε στο στρατόπεδο του Μπούχενβαλ τον Αύγουστο του 1942.
Μεταξύ 5 χιλιάδες και 10 χιλιάδες είναι οι ομοφυλόφιλοι που κλείστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Πιερ Σέελ, ο μοναδικός γάλλος ομοφυλόφιλος που επέζησε και μίλησε δημόσια για τον εγκλεισμό του (πέθανε το 2005), είχε πει, στο ντοκιμαντέρ «Παράγραφος 175» (2000, σκην. R. Epstein και J.Friedman) ότι οι ομοφυλόφιλοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν «οι πιο αδύναμοι – βρίσκονταν στο χαμηλότερο σημείο». Ο Μπράζντα βρέθηκε στην αρχή στο λατομείο του στρατοπέδου, ύστερα στο φαρμακείο και μετά στο τμήμα συντήρησης κτηρίων. Στη συνέντευξή του στο Tetu, θυμάται έναν συγκρατούμενό του που τον κρέμασαν σε στύλο από τους καρπούς και τον άφησαν εκεί, με τα χέρια εξαρθρωμένα από τους ώμους. Θυμάται έναν άλλο συγκρατούμενό του, 17 – 18 χρονών, που είχε μπήξει στο μάτι του ένα στυλό, νομίζοντας ότι, αν τυφλωνόταν, οι Ναζί θα τον άφηναν ήσυχο – λάθος: ένας τυφλός στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν άχρηστος· τον σκότωσαν από τους πρώτους, με θανατηφόρο ένεση.
Ο ίδιος ο Μπράζντα στάθηκε πιο τυχερός. Ο κρατούμενος που ήταν επικεφαλής του θαλάμου του τον είχε ερωτευτεί και κατάφερε να τον κρατήσει κοντά του – έτσι ο Μπράζντα δεν μεταφέρθηκε στο ορυχείο Ντόρα, όπου η πιθανότητα θανάτου ήταν ακόμη μεγαλύτερη. Αργότερα, το 1945, κατάφερε να μην πάρει μέρος στις πορείες θανάτου των κρατουμένων που απομακρύνονταν από το στρατόπεδο λίγο πριν την απελευθέρωσή του τον Απρίλιο του 1945.
Μετά την απελευθέρωση, ο Ρούντολφ δεν θέλησε να επιστρέψει στο σπίτι του στο ανατολικό τμήμα της Γερμανίας, όπου γίνονταν ακόμη μάχες με τους Ρώσους. Ακολούθησε στην Αλσατία τον Φερνάντ, έναν συγκρατούμενό του, παλιό πολεμιστή των Διεθνών Ταξιαρχιών στον ισπανικό εμφύλιο, με τον οποίο είχαν σχέσεις στο Μπούχενβαλντ και έμειναν μαζί λίγο ακόμα. Σιγά σιγά, η ζωή άρχισε να παίρνει πιο φυσιολογικούς ρυθμούς. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ο Ρούντολφ γνώρισε σ’ένα πάρτυ μεταμφιεσμένων τον Έντι, έναν δεκαοκτάχρονο μετανάστη από τη γιουγκοσλαβία, που είχε έρθει με την οικογένειά του στη Γερμανία για να πάρει μέρος στην ανοικοδόμηση. Έμειναν μαζί μέχρι το 2003, που ο Έντι πέθανε, ενώ για καιρό ζούσε ανάπηρος από εργατικό ατύχημα.
Στις αρχές του 2008, Ρούντολφ έμαθε από την τηλεόραση για το μνημείο των ομοφυλόφιλων θυμάτων του Ναζισμού που είχε ανεγερθεί στο Βερολίνο. Άκουσε τους επισήμους να λένε ότι δυστυχώς κανένας ομοφυλόφιλος από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν βρισκόταν στη ζωή και αποφάσισε να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια.
Δυο μέρες μετά τα εννενηκοστά πέμπτα γενέθλιά του, ένα μήνα μετά τα επίσημα εγκαίνια του μνημείου, ο Μπράζντα συμμετείχε σε μια τελετή στο μνημείο συνοδεία του ανοιχτά ομοφυλόφιλου δημάρχου του Βερολίνου, του Κλάους Βοβεράιτ. Ακολούθησαν η συνέντευξη στο Tetu, δύο βιβλία για τη ζωή του και το χρίσμα του σε Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής.
Συμμετέχει επίσης, σαν επίτιμο μέλος, στην γαλλική οργάνωση «Οι ξεχασμένοι/ες της μνήμης» που αποσκοπεί στην αναγνώριση των ομοφυλόφιλων θυμάτων των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Γιατί το στίγμα που συνοδεύει την ομοφυλοφιλία ακόμα και σήμερα ήταν ένας από τους λόγους που οι ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης άργησαν να μιλήσουν δημόσια και να αναγνωριστούν επίσημα. Άλλωστε, η παράγραφος 175 του γερμανικού ποινικού κώδικα καταργήθηκε μόλις το 1994. Στην ερώτηση του Tetu γιατί δεν είχε μιλήσει ποτέ πριν για την ιστορία του, ο Μπράζντα απάντησε: «Κανείς δεν με είχε ρωτήσει. […] Κανένας ποτέ πριν δεν έιχε ενδιαφερθεί για την ιστορία μας».
____________
Διαβάστε
«Ομοφυλοφιλία: μια παγκόσμια ιστορία», μτφρ. Μαργαρίτα Μηλιώρη, εκδόσεις Πάπυρος Συλλογικό έργο, σε επιμέλεια Robert Aldrich, με πλούσιες ιστορικές πηγές.
Heinz Heger, «Οι άντρες με το ρόζ τρίγωνο», μτφρ. Ρίτσα Δεκαβάλλα, εκδόσεις Μαύρη Λίστα, 2000:
Αναμνήσεις ενός νεαρού ομοφυλόφιλου από τα γερμανικά στρατόπεδα.
Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, «Ο Καιάδας», εκδ. Πολύχρωμος Πλανήτης, 2004: Διήγημα-σταθμός στη νεοελληνική λογοτεχνία με θέμα την ομοφυλοφιλία. Αφηγείται ένα πραγματικό περιστατικό δίωξης ομοφυλόφιλων στο πλαίσιο της επιχείρησης «Αρετή» της ελληνικής αστυνομίας κατά τη διάρκεια της Χούντας.
____________
«Ομοφυλοφιλία: μια παγκόσμια ιστορία», μτφρ. Μαργαρίτα Μηλιώρη, εκδόσεις Πάπυρος Συλλογικό έργο, σε επιμέλεια Robert Aldrich, με πλούσιες ιστορικές πηγές.
Heinz Heger, «Οι άντρες με το ρόζ τρίγωνο», μτφρ. Ρίτσα Δεκαβάλλα, εκδόσεις Μαύρη Λίστα, 2000:
Αναμνήσεις ενός νεαρού ομοφυλόφιλου από τα γερμανικά στρατόπεδα.
Λουκάς Θεοδωρακόπουλος, «Ο Καιάδας», εκδ. Πολύχρωμος Πλανήτης, 2004: Διήγημα-σταθμός στη νεοελληνική λογοτεχνία με θέμα την ομοφυλοφιλία. Αφηγείται ένα πραγματικό περιστατικό δίωξης ομοφυλόφιλων στο πλαίσιο της επιχείρησης «Αρετή» της ελληνικής αστυνομίας κατά τη διάρκεια της Χούντας.
____________
Πληκτρολογήστε
gaynewsingreek.blogspot.com : Το Απέναντι Πεζοδρόμιο. Μπλογκ ενημέρωσης για ό,τι σχετικό με την ομοφυλοφιλία συμβαίνει στην Ελλάδα και τον κόσμο.
www.10percent.gr : 10 τοις εκατό. Γκέι διαδικτυακό περιοδικό με συνεντεύξεις, ρεπορτάζ, συμβουλές και άρθρα για την γκέι ζωή.
gaynewsingreek.blogspot.com : Το Απέναντι Πεζοδρόμιο. Μπλογκ ενημέρωσης για ό,τι σχετικό με την ομοφυλοφιλία συμβαίνει στην Ελλάδα και τον κόσμο.
www.10percent.gr : 10 τοις εκατό. Γκέι διαδικτυακό περιοδικό με συνεντεύξεις, ρεπορτάζ, συμβουλές και άρθρα για την γκέι ζωή.
-*-
