2/7/11

Ντοντού Κιλίς: Ελλάς Τουρκία Ομοφοβία

[10%, Δεκέμβριος 2008 - Μάρτιος 2009]

Η Ντοντού Κιλίς (Döndü Kiliç) γεννήθηκε στο χωριό Μαλάτια, στην ανατολική Τουρκία, και μεγάλωσε στη Βόννη της Γερμανίας. Σπούδασε στο Βερολίνο φιλοσοφία και ψυχολογία, αλλά κατέληξε να σπουδάζει σκηνοθεσία. Η πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία, το ντοκιμαντέρ Η άλλη πλευρά της Κωνσταντινούπολης (The other side of Istanbul, Γερμανία, 2008), παρουσιάζει το γκέι κίνημα στην Κωνσταντινούπολη, όπου ζουν οι γονείς της. Τη συναντήσαμε το φθινόπωρο στην Αθήνα, λίγο μετά την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Νύχτες Πρεμιέρας.

____________

Είστε λεσβία;

Όχι. Τουλάχιστον, όχι τελείως. Έχω λεσβιακές εμπειρίες, έκανα μια-δυο σχέσεις με γυναίκες, αλλά δεν είμαι τελείως λεσβία. Ίσως είμαι μπάι, αλλά και γι' αυτό δεν είμαι σίγουρη. Νομίζω ότι για μένα έχει μεγαλύτερη σημασία η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας του άλλου παρά το φύλο του.
Επομένως θα χαρακτηριζόσασταν κουίαρ;

Δεν ξέρω. Δεν θέλω να ορίσω τον εαυτό μου. Σιχαίνομαι τους ορισμούς, γιατί σε εγκλωβίζουν. Προσπαθώ να παραμένω ανοιχτή στα πάντα και δεν το έχω μετανιώσει.
Γιατί λοιπόν μια ταινία για το γκέι κίνημα;


Διότι με ενδιαφέρει πολύ. Έχω πολλούς γκέι φίλους στην Τουρκία και τη Γερμανία και μου έχουν μάθει πολλά. Και διότι με εξοργίζει η υποκρισία της τουρκικής κοινωνίας. Είναι μάλλον εντάξει να λες ιδιωτικά σε κάποιον ότι είσαι γκέι, αλλά όταν το δηλώνεις δημοσίως, ξαφνικά αποτελεί πρόβλημα. Είναι εντάξει να έχουμε γκέι σταρ, και έχουμε πολλούς στην Τουρκία, αλλά δεν είναι εντάξει όταν πρόκειται για το παιδί σου. Ή αν το παιδί σου σού πει ότι είναι γκέι, πιθανότατα θα το υποστηρίξεις και θα το δεχτείς, αλλά θα συνεχίσεις να το κρύβεις από τον κόσμο, σαν να είναι πρόβλημα.
Είναι συντηρητική η τουρκική κοινωνία;

Μπορείς να βρεις τα πάντα. Από τη μια συναντάς πολύ ανοιχτούς γκέι, όπως σε κάθε χώρα, και από την άλλη αντιμετωπίζεις την πολύ συντηρητική ιδέα ότι οι γκέι, και ειδικά αυτοί που γαμιούνται, είναι πιο γυναίκες. Ακούς τέτοιες απόψεις ακόμα και από γκέι. Πρόκειται για την παραδοσιακή οθωμανική αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας. Ως αγόρι, δεν πειράζει τόσο να κάνεις σεξ με άνδρες. Όταν φτάσεις σε μια ηλικία, ακόμα και αν συνεχίζεις να παίζεις με άνδρες, πρέπει απαραίτητα να έχεις γυναίκα, αλλιώς δεν θεωρείσαι άνδρας. Στη Γερμανία, όταν φτάσεις δεκαοκτώ, μπορείς να πεις στους δικούς σου να πάνε να γαμηθούν και έχεις τη δυνατότητα να βρεις τον δρόμο σου ως γκέι. 

Κάτι μου θυμίζει... Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στην ανατολική και τη δυτική Τουρκία;

Εξαρτάται. Γνωρίζω ένα πολύ μικρό χωριό κοντά στο χωριό που γεννήθηκα στην ανατολική Τουρκία, όπου τη δεκαετία του '80 έλαβε χώρα λεσβιακός γάμος. Έπιασαν στα πράσα δυο κορίτσια να κάνουν σεξ στο στάβλο και οι γονείς τους είπαν ότι δεν είναι ηθικά σωστό, πρέπει να παντρευτούν. Και τις πάντρεψαν μεταξύ τους. Από την άλλη, στο δικό μου χωριό, υπήρχε κάποιος που όλοι γνώριζαν ότι είναι γκέι. Τον ανάγκαζαν να κάνει σεξ μαζί τους όλη την ώρα, σαν βιασμός. Αναγκάστηκε να φύγει, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και έμαθα ότι κάνει πεζοδρόμιο ως τραβεστί. Επομένως εξαρτάται από το κάθε χωριό και την κάθε οικογένεια. Όσο πιο ανατολικά πηγαίνεις, τόσο πιο περίεργες λύσεις βρίσκεις, από ένα λεσβιακό γάμο μέχρι εγκλήματα. 

Στη Γερμανία είναι διαφορετικά;

Ναι, διότι η γερμανική κοινωνία δεν βασίζεται τόσο πολύ στην οικογένεια, όπως η τουρκική και η ελληνική κοινωνία. Στη Γερμανία, όταν φτάσεις δεκαοκτώ, μπορείς να πεις στους δικούς σου να πάνε να γαμηθούν και έχεις τη δυνατότητα να βρεις τον δρόμο σου ως γκέι. Πολλοί γκέι ζουν ανοιχτά και έχεις ευκαιρίες για δουλειά. Από την άλλη, παντού συμβαίνουν ομοφοβικές επιθέσεις. Παρακολουθώ στενά το Maneo, ένα πρότζεκτ στο Βερολίνο που καταγράφει τις ομοφοβικές επιθέσεις βίας. Οι εκθέσεις τους είναι απίστευτες. Δυο άνδρες μπορεί δεχτούν επίθεση μόνο και μόνο επειδή περπατούν χέρι χέρι στο δρόμο. Έχεις την εντύπωση ότι το Βερολίνο είναι ανοιχτή πόλη, έχει άλλωστε ανοιχτά γκέι δήμαρχο, αλλά υπάρχει κι εκεί σε μεγάλο βαθμό ομοφοβική βία.
Είναι καλός δήμαρχος ο Βόβεράιτ;
Είναι μια χαρά, μόνο που έχει μια ερωτική σχέση σύμφωνα με τα πρότυπα των ετεροφυλοφιλικών σχέσεων. Για να είναι αποδεκτός από τη συντηρητική πλειοψηφία, πρέπει να ακολουθεί το συντηρητικό ετεροφυλοφιλικό πρότυπο.
Να υποθέσω ότι θεωρείτε τον γάμο ομοφύλων συντηρητικό θεσμό;

Αν κάποιος θέλει να παντρευτεί, δεν μπορώ να του το αρνηθώ, πρέπει να μπορεί να το κάνει. Αλλά για μένα δεν υπάρχει επανάσταση στον γκέι γάμο. Νομίζω ότι με τον γάμο οι περισσότεροι θέλουν να αποδείξουν στον εαυτό τους και στην κοινωνία ότι είναι αξιοσέβαστοι γκέι. Πώς μπορείς να είσαι αξιοσέβαστος σε μια κοινωνία που δεν σε σέβεται όπως είσαι; Γενικώς είμαι κατά του γάμου, παρόλο που είμαι παντρεμένη. 

Αλήθεια;
Ναι, το έκανα για πλάκα. Ήμουν μ' ένα πολύ καλό μου φίλο στο Λας Βέγκας, πίναμε, κάναμε καλό σεξ, περνούσαμε καλά, και λέμε, ας παντρευτούμε και χωρίζουμε σε έξι μήνες. Διότι, σκεφτόμουν, αν μου συμβεί κάτι, τα υπάρχοντά μου καλό είναι να περάσουν στον καλύτερό μου φίλο. Και διότι ήθελα να έχω την εμπειρία του γάμου μια φορά στη ζωή μου. Αλλά τώρα που πέρασαν οι έξι μήνες, βλέπουμε ότι είναι πολύ δύσκολο να πάρεις το χαρτί του διαζυγίου και έχουμε εγκλωβιστεί νομικά.
Στην ταινία δείχνετε ένα θρησκευτικό ηγέτη να κάνει κήρυγμα κατά της ομοφυλοφιλίας.
Ναι, έκανα συνέντευξη σ' έναν μουφτή. Για μένα η θρησκεία, όπως και ο εθνικισμός, χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν τα πάντα. Από αυτά τα δύο ξεκινά ο φασισμός. Ζήτησα λοιπόν από τον μουφτή να μου δείξει σε ποια σημεία το Κοράνι απαγορεύει την ομοφυλοφιλία. Προσπάθησε πολύ και δεν τα κατάφερε· το μόνο που μου έδειξε είναι τα σημεία όπου το Κοράνι μιλά για τον γάμο. Και η Βίβλος δεν καταδικάζει την ομοφυλοφιλία, τουλάχιστον όχι περισσότερο απ' όσο καταδικάζει τον πλουτισμό. 

Συμβαίνει το ίδιο. Αν διαβάσεις το Κοράνι, δεν βρίσκεις τίποτα εναντίον της ομοφυλοφιλίας. Το πρόβλημα είναι ότι η εκκλησία δεν διαβάζει το Κοράνι ή τη Βίβλο όπως είναι, αλλά προβάλλει πάνω σ' αυτά ό,τι θέλει η ίδια. Ε, γάμησέ μας! Αν πιστεύεις στ' αλήθεια στο Κοράνι, γιατί, αντί να προσπαθείς να το καταλάβεις, το χρησιμοποιείς συνεχώς ως πολιτικό μανιφέστο; Η θρησκεία, όπως και ο εθνικισμός, χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν τα πάντα. Από αυτά τα δύο ξεκινά ο φασισμός. 

Κεντρικό πρόσωπο της ταινίας είναι ο Μεχμέτ από την οργάνωση Lamda Istanbul, γνωστός όχι μόνο ως γκέι αλλά και ως αντιρρησίας συνείδησης.

Ο Μεχμέτ είναι επαναστάτης. Στην Τουρκία, οι γκέι μπορούν να πάρουν αυτό που λέμε «ροζ χαρτί» και να μην πάνε στο στρατό, αν αποδείξουν ότι είναι γκέι, συνήθως παρουσιάζοντας φωτογραφίες τους να γαμιούνται με κάποιον. Ο Μεχμέτ θεωρεί αναξιοπρεπές οι γκέι να μην πηγαίνουν στον στρατό λόγω της σεξουαλικότητάς τους. Είναι εναντίον του στρατού γενικώς, όχι ως γκέι, και δεν θέλησε να χρησιμοποιήσει την ομοφυλοφιλία του ως επιχείρημα. Από την άλλη, το πρόβλημα με το «ροζ χαρτί» είναι ότι μετά δεν μπορείς να δουλέψεις για τον στρατό ή την κυβέρνηση. Μιας και πολλές επιχειρήσεις ανήκουν στον στρατό ή στην κυβέρνηση, πολλοί γκέι προτιμούν τελικά να πάνε στον στρατό.
Η ταινία επικεντρώνεται περισσότερο στο ακτιβιστικό γκέι κίνημα, όχι τόσο στη γκέι ζωή της πόλης.

Δεν ήθελα να δείξω απλώς τα γκέι κλαμπ και τη διασκέδαση, αυτά υπάρχουν παντού. Και δεν φτάνουν, γιατί από ένα σημείο και μετά δημιουργούν ένα γκέτο νυχτερινής ζωής. Εκτός από μέρη στα οποία πληρώνεις για να μπεις, χρειάζεσαι δημόσιους χώρους όπου μπορείς να ζεις ανοιχτά, ελεύθερα και υπερήφανα. Στα '80s ο ακτιβισμός ήταν πολύ έντονος, στα '90s υποχώρησε λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης και στη συνέχεια, όταν πέρασε η ύφεση, βρίσκεται πάλι σε άνοδο. Για μένα, η άλλη πλευρά της Κωνσταντινούπολης είναι αυτός o έντονα πολιτικοποιημένος και πολύ ενεργός χώρος, ένας αριστερός ακτιβιστικός γκέι χώρος, με ανθρώπους που αντιστέκονται και προσπαθούν να ζουν επαναστατικά.
Από την ταινία απουσιάζουν οι λεσβίες. Γιατί;
Διότι το υλικό ήταν τεράστιο και έπρεπε να κοπεί. Σχεδιάζω να κάνω ένα άλλο ντοκιμαντέρ για τις λεσβίες με το υλικό που έμεινε. Έχω πολλές καλές συνεντεύξεις, αλλά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λεσβίες είναι πολύ διαφορετικά. Για τα μυαλά μιας μάτσο ανδροκρατούμενης κοινωνίας, όπως η τουρκική, οι λεσβίες είναι περισσότερο αποδεκτές, διότι προσπαθούν να ανέβουν από το χαμηλότερο σκαλοπάτι, στο οποίο βρίσκονται οι γυναίκες, στο ψηλότερο σκαλοπάτι, όπου βρίσκονται οι άνδρες.
Στην Τουρκία θα προβληθεί μόνο μια σαραντάλεπτη εκδοχή της ταινίας. Πώς το αποφασίσατε;
Ένα από τα κεντρικά πρόσωπα της ταινίας βρήκε μια πολύ καλή δουλειά, και φοβάται ότι, αν η ταινία προβληθεί στην Τουρκία, θα τη χάσει. Είναι πολύ ανοιχτός, όλοι το ξέρουν στην οικογένειά του και δεν έχει πρόβλημα, αλλά όταν συνειδητοποίησε στη Berlinale ότι η ταινία ξεπερνά το πλαίσιο μιας φοιτητικής εργασίας και έχει επιτυχία, μου ζήτησε να μη δείξω την ταινία στην Τουρκία με τον εαυτό του μέσα. Φυσικά πρέπει να το σεβαστώ, γιατί αυτό που ήθελα να κάνω δεν ήταν ούτε να βγάλω λεφτά ούτε να τραβήξω την προσοχή. Ήθελα να είναι να είμαι η φωνή αυτών των ανθρώπων.

-*-