[Εψιλον, 24/10/04]
Τέτοιες μέρες πέρσι οι κάτοικοι της Νέας Μηχανιώνας Θεσσαλονίκης απαγόρευσαν, δεύτερη φορά μέσα σε τρία χρόνια, στον αριστούχο μαθητή Οδυσσέα Τσενάι να σηκώσει τη σημαία στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου.
Ο Οδυσσέας δεν σήκωσε τη σημαία, αλλά έδωσε πανελλήνιες και πέρασε στις πρώτες θέσεις στο τμήμα Μηχανολόγων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Και καθώς η ευκαιρία μιας υποτροφίας για σπουδές στην Αμερική του χτύπησε την πόρτα, από τα τέλη Αυγούστου βρίσκεται στη Βοστόνη, στο Boston College, όπου σπουδάζει Φυσική.
Από τη φοιτητική εστία στη Βοστόνη, μιλά χωρίς να αγκυλώνεται σε συλλογικές ταυτότητες αλλά και χωρίς να τις αρνείται, για το ταξίδι από την Αλβανία στην Ελλάδα, για τον ρατσισμό της προσφώνησης: "γεια σου, Αλβανέ", για τις πιέσεις που δέχτηκε ν'αλλάξει την εθνική του ταυτότητα, για τη Νέα Μηχανιώνα, τη Θεσσαλονίκη, και τις διαφορές Αμερικής και Ελλάδας.
Τέτοιες μέρες πέρσι οι κάτοικοι της Νέας Μηχανιώνας Θεσσαλονίκης απαγόρευσαν, δεύτερη φορά μέσα σε τρία χρόνια, στον αριστούχο μαθητή Οδυσσέα Τσενάι να σηκώσει τη σημαία στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου.
Ο Οδυσσέας δεν σήκωσε τη σημαία, αλλά έδωσε πανελλήνιες και πέρασε στις πρώτες θέσεις στο τμήμα Μηχανολόγων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Και καθώς η ευκαιρία μιας υποτροφίας για σπουδές στην Αμερική του χτύπησε την πόρτα, από τα τέλη Αυγούστου βρίσκεται στη Βοστόνη, στο Boston College, όπου σπουδάζει Φυσική.
Από τη φοιτητική εστία στη Βοστόνη, μιλά χωρίς να αγκυλώνεται σε συλλογικές ταυτότητες αλλά και χωρίς να τις αρνείται, για το ταξίδι από την Αλβανία στην Ελλάδα, για τον ρατσισμό της προσφώνησης: "γεια σου, Αλβανέ", για τις πιέσεις που δέχτηκε ν'αλλάξει την εθνική του ταυτότητα, για τη Νέα Μηχανιώνα, τη Θεσσαλονίκη, και τις διαφορές Αμερικής και Ελλάδας.
_________
Πριν ένα χρόνο, περνούσες την πιο έντονη περίοδο της ζωής σου, όπως έχεις πει, όντας μαθητής στη Νέα Μηχανιώνα. Σήμερα, φοιτητής στη Βοστόνη πια, πώς νιώθεις για ό,τι έγινε;
Προσπαθώ να μην το πολυσκέφτομαι. Λέω, ας το ξεχάσουμε. Και εδώ στην Αμερική δεν έχω αναφέρει τίποτα σε κανέναν. Εντάξει, τσαντίζεσαι λίγο, φυσιολογικό είναι, αλλά δεν μου έχει μείνει κάποιο τεράστιο ψυχολογικό τραύμα. Ίσως κιόλας με βοήθησε να δυναμώσω το χαρακτήρα μου. Ήταν μια καλή άσκηση για τη ζωή. Δεν γίνεται να μην έχεις εχθρούς, κι αν προσπαθήσεις να τα πας καλά με όλους, θα έχεις προβλήματα με τον εαυτό σου. Θα αισθάνεσαι καταπιεσμένος για πάντα.
Μόλις έγινε γνωστό ότι πέρασες στο τμήμα Μηχανολόγων στη Θεσσαλονίκη, ο δήμαρχος Νέας Μηχανιώνας και άλλοι τοπικοί παράγοντες είπαν ότι αισθάνονται υπερήφανοι και σε ευχαριστούν.
Ναι; Δεν το είχα ακούσει. Τους ευχαριστώ και γω. Και δεν το λέω ειρωνικά. Ο δήμαρχος βρέθηκε σε μια δύσκολη θέση, στην οποία έπρεπε να αντιδράσει όσο το δυνατό λιγότερο επώδυνα, για τους κατοίκους, για την τοπική κοινωνία, γι’αυτόν.
Δεν περιμένεις συγγνώμη από κάποιους;
Συγγνώμη; Όχι, δεν υπάρχει λόγος. Αυτό που θα μπορούσε να είχε βοηθήσει ήταν μια βαθύτερη κουβέντα με τους κατοίκους της τοπικής κοινωνίας. Θα ήταν πολύ καλύτερα αν είχαμε αλληλοκατανοηθεί. Αν καταλάβουν ότι αυτό που έκαναν ήταν κατά τη γνώμη μου λάθος, αρκεί. Γιατί τώρα και η εικόνα της πόλης έχει ζημιωθεί. Ο κόσμος την είδε σαν να ήταν το μόνο μέρος που έχει ρατσισμό και ξενοφοβία, ενώ δεν είναι έτσι. Η Νέα Μηχανιώνα είναι απλά ένα δείγμα.
Αναρωτιέμαι αν τα περιστατικά δυνάμωσαν τη θέλησή σου να εργαστείς ακόμη περισσότερο στο σχολείο, από πείσμα σε όσους αντιδρούσαν.
Μετά τις πρώτες αντιδράσεις στο Γυμνάσιο, σκεφτόμουν πως, αν δεν πάω καλά στο Λύκειο, θα έλεγαν ότι τα παράτησα και ότι τα έκανα όλα για φιγούρα. Είχα ένα παραπάνω κίνητρο για να διαβάσω. Αλλά ο στόχος δεν είναι να γίνεις σημαιοφόρος. Προσπαθείς να βγάλεις ένα καλό βαθμό, γιατί θέλεις να μπεις σε μια σχολή και υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός. Το κάνεις για τον εαυτό σου, για το μέλλον σου. Και τα δίνεις όλα για δύο χρόνια.
Επαιξαν ρόλο τα περιστατικά στην απόφασή σου να φύγεις από την Ελλάδα για να σπουδάσεις στη Βοστόνη;
Καθόλου. Μετά τις Πανελλήνιες, είχα έτσι κι αλλιώς αποφασίσει να πάω στη Θεσσαλονίκη. Με τη Θεσσαλονίκη έχω μια τρέλλα. Έχει κάτι ανεξήγητο, σε κάνει να μη θέλεις να φύγεις από κει. Πάντως ήθελα να φύγω από την Μηχανιώνα για να αλλάξω παραστάσεις. Σ’αυτό ίσως συνέβαλαν τα γεγονότα, αλλά μάλλον το ίδιο θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς.
Και στο Κολλέγιο της Βοστόνης πώς βρέθηκες;
Είχα κάνει αιτήσεις σε διάφορα πανεπιστήμια της Αμερικής ήδη από το Δεκέμβριο, ώστε αν κάτι δεν πάει καλά στις Πανελλήνιες, να έχω μια δεύτερη επιλογή. Τελικά με δέχτηκε το Boston College και μου παρουσιάστηκε η ευκαιρία μιας υποτροφίας. Αποφάσισα να έρθω στην Αμερική, για να δω κάτι διαφορετικό. Κι ας αποτύχω, δεν έχει σημασία. Δεν ήθελα να έλεγα αργότερα ότι είχα την ευκαιρία και δεν το έκανα. Αν έμενα στην Ελλάδα, τα πράγματα θα ήταν κάπως δεδομένα. Μια καλή δουλειά στη Θεσσαλονίκη, μια οικογένεια... Επιπλέον, αυτή η ιστορία με τη σημαία θα με κυνηγούσε για πάντα. Ενώ εδώ αιθάνεσαι ο εαυτός σου, μπορείς να δεις ποιος είσαι στο βάθος, μακριά από το θόρυβο της δημοσιότητας.
Την πρώτη φορά που υπήρξαν αντιδράσεις, όταν σου προτάθηκε να γίνεις σημαιοφόρος στο Γυμνάσιο το 2000, ο υπουργός Μακεδονίας Θράκης είχε δηλώσει ότι οι σχολικές επιδόσεις σου ήταν ισάξιες, αν όχι σημαντικότερες, από τα μετάλια που είχαν φέρει τότε οι Ολυμπιονίκες από την Ατλάντα. Πώς αισθάνθηκες φέτος όταν αθλητές που δεν ήταν από την Ελλάδα σήκωσαν την ελληνική σημαία και κανείς δεν είπε τίποτα;
Εντάξει, δεν πιστεύω ότι μπορείς να συγκρίνεις σχολικές επιδόσεις με χρυσά μετάλλια. Βλέπεις όμως ότι στην περίπτωση του αθλητισμού, ο οποίος δημιουργεί θέαμα και φέρνει χρήματα, μια κατάσταση αντιμετωπίζεται με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Δεν δείχνει μια υποκρισία όσων μιλάνε για εθνικά ιδεώδη;
Πολλοί σου αναγνώρισαν το δικαίωμα να κρατήσεις τη σημαία όχι επειδή το επέτρεπε ο νόμος, αλλά επειδή μετείχες ελληνικής παιδείας, είχες βαπτιστεί Χριστιανός, μιλούσες καλά ελληνικά, δηλαδή είχες αναπτύξει ελληνική συνείδηση. Κάποιοι χαρακτήρισαν το επιχείρημα ξενοφοβικό, με την έννοια ότι προωθεί μια λογική αφομοίωσης που αρνείται τη διαφορετικότητα.
Κανονικά θα έπρεπε να μην είχε παίξει ρόλο η εθνική μου συνείδηση. Η σωστή στάση είναι να δέχεσαι τον άλλο όπως είναι, αν βέβαια δεν παραβαίνει το νόμο. Ασφαλώς και υπήρξε μια λογική αφομοίωσης, η οποία μάλιστα δημιουργεί μεγάλες πιέσεις. Και με δική μου ευθύνη ανταποκρίθηκα στις πιέσεις, ίσως γιατί ειδικά την πρώτη φορά είχα τραγικοποιήσει λίγο τα πράγματα. Κάποια στιγμή λόγω της πίεσης αναγκάστηκα να πω ότι νιώθω περισσότερο Ελληνας από Αλβανός. Και δεν μου αρέσει που το είπα. Τι θα πει περισσότερο Ελληνας από Αλβανός; Τι σημασία έχει; Αυτές οι ερωτήσεις του τύπου «τι αισθάνεσαι περισσότερο» είναι μπαρούφες. Πρώτα απ’όλα, η εθνική συνείδηση είναι ένα προσωπικό δεδομένο που δεν πρέπει να εξαναγκάζεσαι να το πεις στον άλλο. Εγώ κάπως πιέστηκα να το πω, γιατί έπρεπε να γίνω αρεστός για να γίνω άξιος της σημαίας.
Αναρωτιέμαι αν αυτή η πίεση έπαιξε ρόλο στην απόφασή σου να βαπτιστείς χριστιανός ορθόδοξος. Είχες πει τότε ότι το έκανες επειδή η ορθοδοξία είναι η θρησκεία που αγκαλιάζει τους πάντες.
Αυτό για την ορθοδοξία ισχύει. Αλλά επίσης ήταν ένας τρόπος ένταξης στην κοινωνία, να μην ξεχωρίζω από τους υπόλοιπους, από τα άλλα παιδιά στην προσευχή, στα μαθήματα, στον εκκλησιασμό. Πολλοί Αλβανοί βαπτίστηκαν για να μην ξεχωρίζουν από τους Έλληνες.
Τι είναι για σένα η εθνική ταυτότητα;
Υπάρχει διαφορά μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού, έτσι δεν είναι; Πατριωτισμός είναι η πηγαία εκδήλωση αγάπης για την πατρίδα όπου γεννήθηκες, η νοσταλγία που νιώθεις. Στην περίπτωση του εθνικισμού, προσπαθείς να επιβάλεις τη δική σου ταυτότητα υπεράνω των άλλων.
Για παράδειγμα, και δεν θέλω να το προσωποποιήσω, είχε ακουστεί η άποψη ότι «Ελληνας δεν γίνεσαι, γεννιέσαι» (σσ. από το Νομάρχη Θεσσαλονίκης Παναγιώτη Ψωμιάδη). Αυτή η άποψη δείχνει ότι για ορισμένους το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας είναι καθαρά βιολογικό. Διαφωνώ απόλυτα. Δεν είναι καθόλου θέμα γονιδίων.
Αλλά;
Συνηθειών, παραστάσεων, παραδόσεων. Αυτά τα πράγματα είναι γνωστά. Για μένα η εθνική μου συνείδηση είναι προσωπικό δεδομένο. Δεν την αρνούμαι, αλλά ούτε την επιδεικνύω. Είναι ένα στοιχείο της ταυτότητάς μου, αναπόφευκτα, διότι οι άνθρωποι μεγαλώνουμε μέσα σε κοινωνίες. Αλλά δεν πιστεύω ότι είναι το μοναδικό στοιχείο ταυτότητας, ούτε καν το σημαντικότερο. Σημαντικότερη είναι η ανθρώπινη ιδιότητα, το γεγονός ότι είμαστε άνθρωποι. Τα άλλα δεν πρέπει να παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο.
Όπως με τον ερχομό σου στην Ελλάδα απέκτησες και ελληνική συνείδηση, τώρα που ζεις στην Αμερική προστίθεται στην ταυτότητά σου και η αμερικανική συνείδηση;
Ναι, μπορώ να το πω. Και είναι πολύ ενδιαφέρουσα σε μερικά σημεία.
Όπως;
Περίμενα οι Αμερικάνοι να είναι πιο συντηρητικοί, αλλά δεν είναι. Στις σχέσεις με το άλλο φύλο, ας πούμε, είναι πολύ πιο ανοιχτοί και απελευθερωμένοι από εμάς. Και ενώ είναι ανταγωνιστικοί, προσπαθούν να ξεπεράσουν αυτόν που είναι μπροστά τους, όχι να ρίξουν αυτόν που είναι δίπλα τους, όπως το κάνουμε στην Ελλάδα και την Αλβανία.
Έχεις δει διαφορές στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τους αλλοδαπούς;
Έχω δει ότι είναι ανοιχτοί προς κάθε τύπο ανθρώπου, ανεξάρτητα από την καταγωγή και τα χαρακτηριστικά του. Βέβαια υπάρχουν φυλετικές διακρίσεις. Και εδώ στο κολλέγιο και σε επαγγέλματα επιπέδου βλέπεις ότι οι μαύροι υποαντιπροσωπεύονται σε σχέση με τα ποσοστά τους στον πληθυσμό. Στο κολλέγιο συναντάς παρέες αποκλειστικά μαύρων ή ασιατών, που σημαίνει ότι δεν ανοίγονται. Αλλά πέρα από αυτές τις περίπτωσεις, οι περισσότεροι Αμερικάνοι δεν λαμβάνουν υπόψη την καταγωγή και την ταυτότητα στην καθημερινή ζωή, στη συνεργασία, σε ο,τιδήποτε.
Μήπως αυτό σημαίνει ότι απλά δεν νοιάζονται;
Όχι, δεν είναι ότι δεν νοιάζονται. Χρειάζεται βέβαια να πάρεις την πρωτοβουλία να τους μιλήσεις για κάτι, για παράδειγμα για τον κόσμο έξω από την Αμερική, για τον οποίο δεν είναι και πολύ ενημερωμένοι. Είναι όμως ανοιχτοί να σε ακούσουν. Και δεν πιστεύω αυτό που λένε ότι η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει στην απώλεια της εθνικής ταυτότητας. Παράδειγμα οι συγκάτοικοί μου: ο ένας κατάγεται από το Λίβανο και την Ιταλία, ο άλλος από την Ιρλανδία και την Ιαπωνία. Υπάρχει ένα τρελό μείγμα, στο οποίο οι εθνικές παραδόσεις και αξίες επιβιώνουν.
Υπάρχουν φορές που νιώθεις ότι το περιβάλλον δεν είναι οικείο, που σου λείπει η Ελλάδα;
Ναι, φυσικά. Ειδικά τώρα στην αρχή, σαφώς συμβαίνει. Λέω, αμάν, πού είναι η Ελλάδα. Πού είναι οι δικοί μου, πού είναι οι φίλοι μου. Ανυπομονώ να γυρίσω τα Χριστούγεννα για να ξεδώσω.
Εχεις φέρει μαζί σου κάτι από Ελλάδα;
Εχω φέρει την αλβανική και την ελληνική σημαία. Και ένα πολύ ωραίο πετραδάκι από το Πευκοχώρι της Χαλκιδικής. Είχα πάει δυο φορές και είχα μαγευτεί. Ένα άσπρο χαλίκι.
Πώς αξιολογείς τελικά την εμπειρία της μετανάστευσης στην Ελλάδα, τώρα που πέρασες στο επόμενο βήμα;
Θυσιάζεις κάποια πράγματα, αυτό που ήσουν, την ταυτότητά σου, για μια καλύτερη ζωή. Αυτό είναι το κόστος της προσαρμογής. Αλλά πιστεύω ότι η εμπειρία μου έδωσε την ευκαιρία να έχω μια περισσότερο ανοιχτή αντίληψη για τον κόσμο. Συνδυάζεις δυο χώρες, δυο νοοτροπίες, και προσπαθείς να βγάλεις το καλύτερο από τις δύο. Δεν είναι καλύτερο από το να είχα ζήσει όλη μου τη ζωή στην Αλβανία;
Ανησυχούσες ότι μπορεί να συναντήσεις φαινόμενα ξενοφοβίας;
Όχι. Πηγαίναμε και λίγο απροετοίμαστοι. Τότε για μας η Ελλάδα ήταν μια ελεύθερη χώρα με ωραία μέρη, η χώρα του φαγητού, της διασκέδασης, του χορού, του ήλιου, και της θάλασσας. Είχα λίγο άγχος πώς θα ήταν τα ελληνικά μου, πώς θα μιλήσω, πώς θα κάνω παρέες. Μέχρι εκεί.
Η πραγματικότητα που συναντήσατε ανταποκρίθηκε στην εικόνα;
Ναι, στην αρχή. Ήταν βράδυ, θυμάμαι, όταν είχαμε φτάσει, αυτή η εικόνα της Θεσσαλονίκης βράδυ. Τι φώτα είναι αυτά, τι δρόμοι είναι αυτοί;
Πώς σας υποδέχτηκαν στη Νέα Μηχανιώνα;
Φιλικά, ανθρώπινα. Ήταν πολύ γλυκείς άνθρωποι. Κι αυτό μετράει πάρα πολύ.
Δεν ήταν δηλαδή ένα ξενοφοβικό περιβάλλον;
Ίσως να υπήρχε το περιβάλλον, αλλά άργησε να εμφανιστεί, επειδή δεν υπήρχε η αφορμή. Είχα κάποιες αρνητικές εμπειρίες σε διάφορες φάσεις, αλλά δεν κυριαρχούσαν. Πιο πολύ ήταν θετικά τα πράγματα. Στην Ελλάδα ευτυχώς ο βίαιος ρατσισμός υπάρχει σε πολύ μικρό ποσοστό σε σχέση με άλλες χώρες. Ισχύει όμως ότι δεν γίνεσαι άμεσα δεκτός σε διάφορους κοινωνικούς χώρους και χρειάζεται να καταβάλεις μεγαλύτερη προσπάθεια από τους ντόπιους λόγω της καταγωγής σου.
Αυτό που με πείραζε ήταν που όλοι έλεγαν «Αλβανοί, Αλβανοί», ειδικά το «γεια σου, Αλβανέ!». Θα μπορούσαν να πουν κάτι άλλο, «γεια σου, φίλε, γεια σου, Οδυσσέα». Αν φωνάζεις τον άλλο με το εθνικό χαρακτηριστικό του, είναι σαν να του λες ότι τον ότι τον βλέπεις αρνητικά γι’αυτό που είναι. Πολλοί Αλβανοί κρύβουν την ταυτότητά τους, κακώς πιστεύω. Είσαι αυτός που είσαι. Κι αν κάποιοι συμπατριώτες σου έχουν δώσει άλλα δείγματα, προσπαθείς να βελτιώσεις την εικόνα με το δικό σου παράδειγμα, να τους πεις, παιδιά, δεν είναι όλοι όπως τους βλέπετε στα μέσα ενημέρωσης.
Πώς εξηγείς τις διαστάσεις που πήρε η υπόθεση της παρέλασης;
Πιστεύω ότι το θέμα που δημιουργήθηκε με τη σημαία ήταν η κορυφή του παγόβουνου. Υπάρχουν τόσα άλυτα προβλήματα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας, που το θέμα με τη σημαία, αν και δεν έχει πολιτικό αντίκτυπο στις σχέσεις των δύο χωρών, έφερε στην επιφάνεια αυτό που υπάρχει από κάτω. Γιατί διαφορετικά, για τους περισσότερους η παρέλαση είναι μια τυπική τελετή. Είναι βέβαια φόρος τιμής σ’αυτούς που πέθαναν για την ελευθερία, σ’αυτό συμφωνώ. Είναι ίσως το μεγαλύτερο επιχείρημα όσων έδωσαν διάσταση στο θέμα. Αλλά από κει και πέρα, για τους περισσότερους η παρέλαση είναι τύπος, αφορμή να χάσουμε μάθημα, να κάνουμε διακοπές. Υπάρχει μια υποκρισία στο θόρυβο που έγινε.
Θέλεις να στείλεις ένα μήνυμα σε όσους σε διαβάζουν;
Τι μήνυμα; Ελπίζω να βρουν την κουβέντα ενδιαφέρουσα. Αλλά θέλω να στείλω ένα μήνυμα στην παρέα μου, Θοδωρή, Στράτο, Μάνο, Ελισσάβετ, στους δικούς μου και στις αδελφές μου, ότι «όλα καλά».
Πριν ένα χρόνο, περνούσες την πιο έντονη περίοδο της ζωής σου, όπως έχεις πει, όντας μαθητής στη Νέα Μηχανιώνα. Σήμερα, φοιτητής στη Βοστόνη πια, πώς νιώθεις για ό,τι έγινε;
Προσπαθώ να μην το πολυσκέφτομαι. Λέω, ας το ξεχάσουμε. Και εδώ στην Αμερική δεν έχω αναφέρει τίποτα σε κανέναν. Εντάξει, τσαντίζεσαι λίγο, φυσιολογικό είναι, αλλά δεν μου έχει μείνει κάποιο τεράστιο ψυχολογικό τραύμα. Ίσως κιόλας με βοήθησε να δυναμώσω το χαρακτήρα μου. Ήταν μια καλή άσκηση για τη ζωή. Δεν γίνεται να μην έχεις εχθρούς, κι αν προσπαθήσεις να τα πας καλά με όλους, θα έχεις προβλήματα με τον εαυτό σου. Θα αισθάνεσαι καταπιεσμένος για πάντα.
Μόλις έγινε γνωστό ότι πέρασες στο τμήμα Μηχανολόγων στη Θεσσαλονίκη, ο δήμαρχος Νέας Μηχανιώνας και άλλοι τοπικοί παράγοντες είπαν ότι αισθάνονται υπερήφανοι και σε ευχαριστούν.
Ναι; Δεν το είχα ακούσει. Τους ευχαριστώ και γω. Και δεν το λέω ειρωνικά. Ο δήμαρχος βρέθηκε σε μια δύσκολη θέση, στην οποία έπρεπε να αντιδράσει όσο το δυνατό λιγότερο επώδυνα, για τους κατοίκους, για την τοπική κοινωνία, γι’αυτόν.
Δεν περιμένεις συγγνώμη από κάποιους;
Συγγνώμη; Όχι, δεν υπάρχει λόγος. Αυτό που θα μπορούσε να είχε βοηθήσει ήταν μια βαθύτερη κουβέντα με τους κατοίκους της τοπικής κοινωνίας. Θα ήταν πολύ καλύτερα αν είχαμε αλληλοκατανοηθεί. Αν καταλάβουν ότι αυτό που έκαναν ήταν κατά τη γνώμη μου λάθος, αρκεί. Γιατί τώρα και η εικόνα της πόλης έχει ζημιωθεί. Ο κόσμος την είδε σαν να ήταν το μόνο μέρος που έχει ρατσισμό και ξενοφοβία, ενώ δεν είναι έτσι. Η Νέα Μηχανιώνα είναι απλά ένα δείγμα.
Αναρωτιέμαι αν τα περιστατικά δυνάμωσαν τη θέλησή σου να εργαστείς ακόμη περισσότερο στο σχολείο, από πείσμα σε όσους αντιδρούσαν.
Μετά τις πρώτες αντιδράσεις στο Γυμνάσιο, σκεφτόμουν πως, αν δεν πάω καλά στο Λύκειο, θα έλεγαν ότι τα παράτησα και ότι τα έκανα όλα για φιγούρα. Είχα ένα παραπάνω κίνητρο για να διαβάσω. Αλλά ο στόχος δεν είναι να γίνεις σημαιοφόρος. Προσπαθείς να βγάλεις ένα καλό βαθμό, γιατί θέλεις να μπεις σε μια σχολή και υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός. Το κάνεις για τον εαυτό σου, για το μέλλον σου. Και τα δίνεις όλα για δύο χρόνια.
Επαιξαν ρόλο τα περιστατικά στην απόφασή σου να φύγεις από την Ελλάδα για να σπουδάσεις στη Βοστόνη;
Καθόλου. Μετά τις Πανελλήνιες, είχα έτσι κι αλλιώς αποφασίσει να πάω στη Θεσσαλονίκη. Με τη Θεσσαλονίκη έχω μια τρέλλα. Έχει κάτι ανεξήγητο, σε κάνει να μη θέλεις να φύγεις από κει. Πάντως ήθελα να φύγω από την Μηχανιώνα για να αλλάξω παραστάσεις. Σ’αυτό ίσως συνέβαλαν τα γεγονότα, αλλά μάλλον το ίδιο θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς.
Και στο Κολλέγιο της Βοστόνης πώς βρέθηκες;
Είχα κάνει αιτήσεις σε διάφορα πανεπιστήμια της Αμερικής ήδη από το Δεκέμβριο, ώστε αν κάτι δεν πάει καλά στις Πανελλήνιες, να έχω μια δεύτερη επιλογή. Τελικά με δέχτηκε το Boston College και μου παρουσιάστηκε η ευκαιρία μιας υποτροφίας. Αποφάσισα να έρθω στην Αμερική, για να δω κάτι διαφορετικό. Κι ας αποτύχω, δεν έχει σημασία. Δεν ήθελα να έλεγα αργότερα ότι είχα την ευκαιρία και δεν το έκανα. Αν έμενα στην Ελλάδα, τα πράγματα θα ήταν κάπως δεδομένα. Μια καλή δουλειά στη Θεσσαλονίκη, μια οικογένεια... Επιπλέον, αυτή η ιστορία με τη σημαία θα με κυνηγούσε για πάντα. Ενώ εδώ αιθάνεσαι ο εαυτός σου, μπορείς να δεις ποιος είσαι στο βάθος, μακριά από το θόρυβο της δημοσιότητας.
Την πρώτη φορά που υπήρξαν αντιδράσεις, όταν σου προτάθηκε να γίνεις σημαιοφόρος στο Γυμνάσιο το 2000, ο υπουργός Μακεδονίας Θράκης είχε δηλώσει ότι οι σχολικές επιδόσεις σου ήταν ισάξιες, αν όχι σημαντικότερες, από τα μετάλια που είχαν φέρει τότε οι Ολυμπιονίκες από την Ατλάντα. Πώς αισθάνθηκες φέτος όταν αθλητές που δεν ήταν από την Ελλάδα σήκωσαν την ελληνική σημαία και κανείς δεν είπε τίποτα;
Εντάξει, δεν πιστεύω ότι μπορείς να συγκρίνεις σχολικές επιδόσεις με χρυσά μετάλλια. Βλέπεις όμως ότι στην περίπτωση του αθλητισμού, ο οποίος δημιουργεί θέαμα και φέρνει χρήματα, μια κατάσταση αντιμετωπίζεται με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Δεν δείχνει μια υποκρισία όσων μιλάνε για εθνικά ιδεώδη;
Πολλοί σου αναγνώρισαν το δικαίωμα να κρατήσεις τη σημαία όχι επειδή το επέτρεπε ο νόμος, αλλά επειδή μετείχες ελληνικής παιδείας, είχες βαπτιστεί Χριστιανός, μιλούσες καλά ελληνικά, δηλαδή είχες αναπτύξει ελληνική συνείδηση. Κάποιοι χαρακτήρισαν το επιχείρημα ξενοφοβικό, με την έννοια ότι προωθεί μια λογική αφομοίωσης που αρνείται τη διαφορετικότητα.
Κανονικά θα έπρεπε να μην είχε παίξει ρόλο η εθνική μου συνείδηση. Η σωστή στάση είναι να δέχεσαι τον άλλο όπως είναι, αν βέβαια δεν παραβαίνει το νόμο. Ασφαλώς και υπήρξε μια λογική αφομοίωσης, η οποία μάλιστα δημιουργεί μεγάλες πιέσεις. Και με δική μου ευθύνη ανταποκρίθηκα στις πιέσεις, ίσως γιατί ειδικά την πρώτη φορά είχα τραγικοποιήσει λίγο τα πράγματα. Κάποια στιγμή λόγω της πίεσης αναγκάστηκα να πω ότι νιώθω περισσότερο Ελληνας από Αλβανός. Και δεν μου αρέσει που το είπα. Τι θα πει περισσότερο Ελληνας από Αλβανός; Τι σημασία έχει; Αυτές οι ερωτήσεις του τύπου «τι αισθάνεσαι περισσότερο» είναι μπαρούφες. Πρώτα απ’όλα, η εθνική συνείδηση είναι ένα προσωπικό δεδομένο που δεν πρέπει να εξαναγκάζεσαι να το πεις στον άλλο. Εγώ κάπως πιέστηκα να το πω, γιατί έπρεπε να γίνω αρεστός για να γίνω άξιος της σημαίας.
Αναρωτιέμαι αν αυτή η πίεση έπαιξε ρόλο στην απόφασή σου να βαπτιστείς χριστιανός ορθόδοξος. Είχες πει τότε ότι το έκανες επειδή η ορθοδοξία είναι η θρησκεία που αγκαλιάζει τους πάντες.
Αυτό για την ορθοδοξία ισχύει. Αλλά επίσης ήταν ένας τρόπος ένταξης στην κοινωνία, να μην ξεχωρίζω από τους υπόλοιπους, από τα άλλα παιδιά στην προσευχή, στα μαθήματα, στον εκκλησιασμό. Πολλοί Αλβανοί βαπτίστηκαν για να μην ξεχωρίζουν από τους Έλληνες.
Τι είναι για σένα η εθνική ταυτότητα;
Υπάρχει διαφορά μεταξύ πατριωτισμού και εθνικισμού, έτσι δεν είναι; Πατριωτισμός είναι η πηγαία εκδήλωση αγάπης για την πατρίδα όπου γεννήθηκες, η νοσταλγία που νιώθεις. Στην περίπτωση του εθνικισμού, προσπαθείς να επιβάλεις τη δική σου ταυτότητα υπεράνω των άλλων.
Για παράδειγμα, και δεν θέλω να το προσωποποιήσω, είχε ακουστεί η άποψη ότι «Ελληνας δεν γίνεσαι, γεννιέσαι» (σσ. από το Νομάρχη Θεσσαλονίκης Παναγιώτη Ψωμιάδη). Αυτή η άποψη δείχνει ότι για ορισμένους το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας είναι καθαρά βιολογικό. Διαφωνώ απόλυτα. Δεν είναι καθόλου θέμα γονιδίων.
Αλλά;
Συνηθειών, παραστάσεων, παραδόσεων. Αυτά τα πράγματα είναι γνωστά. Για μένα η εθνική μου συνείδηση είναι προσωπικό δεδομένο. Δεν την αρνούμαι, αλλά ούτε την επιδεικνύω. Είναι ένα στοιχείο της ταυτότητάς μου, αναπόφευκτα, διότι οι άνθρωποι μεγαλώνουμε μέσα σε κοινωνίες. Αλλά δεν πιστεύω ότι είναι το μοναδικό στοιχείο ταυτότητας, ούτε καν το σημαντικότερο. Σημαντικότερη είναι η ανθρώπινη ιδιότητα, το γεγονός ότι είμαστε άνθρωποι. Τα άλλα δεν πρέπει να παίζουν τόσο μεγάλο ρόλο.
Όπως με τον ερχομό σου στην Ελλάδα απέκτησες και ελληνική συνείδηση, τώρα που ζεις στην Αμερική προστίθεται στην ταυτότητά σου και η αμερικανική συνείδηση;
Ναι, μπορώ να το πω. Και είναι πολύ ενδιαφέρουσα σε μερικά σημεία.
Όπως;
Περίμενα οι Αμερικάνοι να είναι πιο συντηρητικοί, αλλά δεν είναι. Στις σχέσεις με το άλλο φύλο, ας πούμε, είναι πολύ πιο ανοιχτοί και απελευθερωμένοι από εμάς. Και ενώ είναι ανταγωνιστικοί, προσπαθούν να ξεπεράσουν αυτόν που είναι μπροστά τους, όχι να ρίξουν αυτόν που είναι δίπλα τους, όπως το κάνουμε στην Ελλάδα και την Αλβανία.
Έχεις δει διαφορές στον τρόπο που αντιμετωπίζουν τους αλλοδαπούς;
Έχω δει ότι είναι ανοιχτοί προς κάθε τύπο ανθρώπου, ανεξάρτητα από την καταγωγή και τα χαρακτηριστικά του. Βέβαια υπάρχουν φυλετικές διακρίσεις. Και εδώ στο κολλέγιο και σε επαγγέλματα επιπέδου βλέπεις ότι οι μαύροι υποαντιπροσωπεύονται σε σχέση με τα ποσοστά τους στον πληθυσμό. Στο κολλέγιο συναντάς παρέες αποκλειστικά μαύρων ή ασιατών, που σημαίνει ότι δεν ανοίγονται. Αλλά πέρα από αυτές τις περίπτωσεις, οι περισσότεροι Αμερικάνοι δεν λαμβάνουν υπόψη την καταγωγή και την ταυτότητα στην καθημερινή ζωή, στη συνεργασία, σε ο,τιδήποτε.
Μήπως αυτό σημαίνει ότι απλά δεν νοιάζονται;
Όχι, δεν είναι ότι δεν νοιάζονται. Χρειάζεται βέβαια να πάρεις την πρωτοβουλία να τους μιλήσεις για κάτι, για παράδειγμα για τον κόσμο έξω από την Αμερική, για τον οποίο δεν είναι και πολύ ενημερωμένοι. Είναι όμως ανοιχτοί να σε ακούσουν. Και δεν πιστεύω αυτό που λένε ότι η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει στην απώλεια της εθνικής ταυτότητας. Παράδειγμα οι συγκάτοικοί μου: ο ένας κατάγεται από το Λίβανο και την Ιταλία, ο άλλος από την Ιρλανδία και την Ιαπωνία. Υπάρχει ένα τρελό μείγμα, στο οποίο οι εθνικές παραδόσεις και αξίες επιβιώνουν.
Υπάρχουν φορές που νιώθεις ότι το περιβάλλον δεν είναι οικείο, που σου λείπει η Ελλάδα;
Ναι, φυσικά. Ειδικά τώρα στην αρχή, σαφώς συμβαίνει. Λέω, αμάν, πού είναι η Ελλάδα. Πού είναι οι δικοί μου, πού είναι οι φίλοι μου. Ανυπομονώ να γυρίσω τα Χριστούγεννα για να ξεδώσω.
Εχεις φέρει μαζί σου κάτι από Ελλάδα;
Εχω φέρει την αλβανική και την ελληνική σημαία. Και ένα πολύ ωραίο πετραδάκι από το Πευκοχώρι της Χαλκιδικής. Είχα πάει δυο φορές και είχα μαγευτεί. Ένα άσπρο χαλίκι.
Πώς αξιολογείς τελικά την εμπειρία της μετανάστευσης στην Ελλάδα, τώρα που πέρασες στο επόμενο βήμα;
Θυσιάζεις κάποια πράγματα, αυτό που ήσουν, την ταυτότητά σου, για μια καλύτερη ζωή. Αυτό είναι το κόστος της προσαρμογής. Αλλά πιστεύω ότι η εμπειρία μου έδωσε την ευκαιρία να έχω μια περισσότερο ανοιχτή αντίληψη για τον κόσμο. Συνδυάζεις δυο χώρες, δυο νοοτροπίες, και προσπαθείς να βγάλεις το καλύτερο από τις δύο. Δεν είναι καλύτερο από το να είχα ζήσει όλη μου τη ζωή στην Αλβανία;
Ανησυχούσες ότι μπορεί να συναντήσεις φαινόμενα ξενοφοβίας;
Όχι. Πηγαίναμε και λίγο απροετοίμαστοι. Τότε για μας η Ελλάδα ήταν μια ελεύθερη χώρα με ωραία μέρη, η χώρα του φαγητού, της διασκέδασης, του χορού, του ήλιου, και της θάλασσας. Είχα λίγο άγχος πώς θα ήταν τα ελληνικά μου, πώς θα μιλήσω, πώς θα κάνω παρέες. Μέχρι εκεί.
Η πραγματικότητα που συναντήσατε ανταποκρίθηκε στην εικόνα;
Ναι, στην αρχή. Ήταν βράδυ, θυμάμαι, όταν είχαμε φτάσει, αυτή η εικόνα της Θεσσαλονίκης βράδυ. Τι φώτα είναι αυτά, τι δρόμοι είναι αυτοί;
Πώς σας υποδέχτηκαν στη Νέα Μηχανιώνα;
Φιλικά, ανθρώπινα. Ήταν πολύ γλυκείς άνθρωποι. Κι αυτό μετράει πάρα πολύ.
Δεν ήταν δηλαδή ένα ξενοφοβικό περιβάλλον;
Ίσως να υπήρχε το περιβάλλον, αλλά άργησε να εμφανιστεί, επειδή δεν υπήρχε η αφορμή. Είχα κάποιες αρνητικές εμπειρίες σε διάφορες φάσεις, αλλά δεν κυριαρχούσαν. Πιο πολύ ήταν θετικά τα πράγματα. Στην Ελλάδα ευτυχώς ο βίαιος ρατσισμός υπάρχει σε πολύ μικρό ποσοστό σε σχέση με άλλες χώρες. Ισχύει όμως ότι δεν γίνεσαι άμεσα δεκτός σε διάφορους κοινωνικούς χώρους και χρειάζεται να καταβάλεις μεγαλύτερη προσπάθεια από τους ντόπιους λόγω της καταγωγής σου.
Αυτό που με πείραζε ήταν που όλοι έλεγαν «Αλβανοί, Αλβανοί», ειδικά το «γεια σου, Αλβανέ!». Θα μπορούσαν να πουν κάτι άλλο, «γεια σου, φίλε, γεια σου, Οδυσσέα». Αν φωνάζεις τον άλλο με το εθνικό χαρακτηριστικό του, είναι σαν να του λες ότι τον ότι τον βλέπεις αρνητικά γι’αυτό που είναι. Πολλοί Αλβανοί κρύβουν την ταυτότητά τους, κακώς πιστεύω. Είσαι αυτός που είσαι. Κι αν κάποιοι συμπατριώτες σου έχουν δώσει άλλα δείγματα, προσπαθείς να βελτιώσεις την εικόνα με το δικό σου παράδειγμα, να τους πεις, παιδιά, δεν είναι όλοι όπως τους βλέπετε στα μέσα ενημέρωσης.
Πώς εξηγείς τις διαστάσεις που πήρε η υπόθεση της παρέλασης;
Πιστεύω ότι το θέμα που δημιουργήθηκε με τη σημαία ήταν η κορυφή του παγόβουνου. Υπάρχουν τόσα άλυτα προβλήματα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας, που το θέμα με τη σημαία, αν και δεν έχει πολιτικό αντίκτυπο στις σχέσεις των δύο χωρών, έφερε στην επιφάνεια αυτό που υπάρχει από κάτω. Γιατί διαφορετικά, για τους περισσότερους η παρέλαση είναι μια τυπική τελετή. Είναι βέβαια φόρος τιμής σ’αυτούς που πέθαναν για την ελευθερία, σ’αυτό συμφωνώ. Είναι ίσως το μεγαλύτερο επιχείρημα όσων έδωσαν διάσταση στο θέμα. Αλλά από κει και πέρα, για τους περισσότερους η παρέλαση είναι τύπος, αφορμή να χάσουμε μάθημα, να κάνουμε διακοπές. Υπάρχει μια υποκρισία στο θόρυβο που έγινε.
Θέλεις να στείλεις ένα μήνυμα σε όσους σε διαβάζουν;
Τι μήνυμα; Ελπίζω να βρουν την κουβέντα ενδιαφέρουσα. Αλλά θέλω να στείλω ένα μήνυμα στην παρέα μου, Θοδωρή, Στράτο, Μάνο, Ελισσάβετ, στους δικούς μου και στις αδελφές μου, ότι «όλα καλά».
-*-
